Toğay Bey

Kırım-Ukrayna siyasi bağlarının tarihinde asker ve devlet adamı Toğay Bey figürü (1601 - 1651), özel bir yer almaktadır. Hmelnitski Ayaklanmasının etkin bir katılımcısı, büyük savaş deneyime sahip olan Toğay Bey, Bohdan Hmelnitski’nin mümkün olan her müttefiğinden en iyiydi. Çatışmaların en önemli anlarında Toğay Bey'in Zaporijya Siçi birliklerini çok iyi eşlik eden Kırım Tatar süvarileri, farklı yollardan gidip beklenmedik bir şekilde düşmana saldırdı. Jovti Vodi ve Korsun Muharebelerinde Ukrayna ve Kırım ordularının uyum içinde birlikte hareket etmesi sayesinde, seçkin Polonya birlikleri, müthiş bir yenilgiye uğradı. Toğay Bey'i Bohdan Hmelnitski’ye bağlayan şey sadece iş ilişkileri değil aynı zamanda gerçek kardeşlik bagıydı. Ukraynalı hetman, Kırım Tatar askeri hakkında şunları söyledi: "Toğay Bey bana çok yakındır. O benim kardeşim.” Kırım tarihçisi Kırımlı Hacı Mehmet Senai'nin Toğay Bey'in savaş alanında nasıl biri olduğunu anlatan bir kayıt bulunmaktadır ki şöyle diyor: “Ateş püsküren tarif edilemeyecek kadar büyük kuşatma toplarına koşan Toğay Bey ve onun gibi diğer cesur kahramanlar, “Allah, Allah” bağırarak hepsi birden saldırıya koştular. Yüce'ye güvenerek bu ejderhaların ağızlarına tırmandı. “Ya zafer ya ölüm” yeminini yerine getirmeye çalışıp sağdan ve soldan, merkezden ve kanatlardan, göz kamaştırıcı şimşek gibi sert kılıçlarla onlara vurdular”. Toğay Bey, Ukrayna için trajik bir savaş olan Beresteczko Muharebesi'nde 1651'de ölmüştür. Ölümünden sonra Ukrayna ile Kırım Hanlığı arasındaki ilişkiler, yavaş yavaş bozulmaya başladı, fakat bu ittifağın tarihi birçok Ukraynalı ve Kırım Tatarı için hala bir gurur meselesidir.

İsmail Gaspıralı

Kırım Tatar fikir adamı, eğitimcisi ve yazar-yayıncısi İsmail Gaspıralı (1851 - 1914), 19. yüzyılın sonu - 20. yüzyılın başlarındaki İslami Rönesans’ın önde gelen temsilcilerinden biridir. Avdzhiköy’de doğan ve Akmescid okulundan mezun olan Gaspıralı, Avrupa, Osmanlı İmparatorluğu, Volga bölgesi, Kafkasya, Orta Asya ve Orta Doğu Müslümanları ile bağlantılar kurarak halkı eğitme işinde çok hızlı bir şekilde Kırım'ın ötesine çıktı. Gaspıralı, Rusya İmparatorluğu'nun biz zaman baskı altında kalan Türk halkları için sıfırdan bir eğitim sistemi oluşturmak zorunda kalmıştır. 1883 yılında Tercüman gazetesinin ilk sayısının yayımlanması, dünyanın birçok ülkesinin bütün Müslüman sanatçıları üzerinde büyük bir etki yaptı. Zamanla Kırım sınırlarının çok ötesinde popüler olan gazete ve dergileri yayınlayan ayrı bir medya holdingi oluşturuldu. Ismail Gaspıralı'nın eğitime yeni yaklaşımlarıyla, Cedidcilik adı verilen bir eğitim reformu başlamıştır. Gaspıralı, geleneksel İslami eğitimi Avrupa pedagojik bilimi tarafından geliştirilmiş yeni yaklaşımları kullanarak birleştirmeye çalıştı. Eğitim projelerinin başarısı, Gaspıralı sisteminin etkinliğini kanıtladı. Kırım Tatar eğitimcisinin eserlerinin, Gaspıralı öldükten onlarca yıl sonra bile İslam dünyasında popüler olması sebepsiz değildir. 20. yüzyılın başlarında, İsmail Gasprıralı, Cedidcilik fikirlerine dayanarak çok halkı eğitmeye çalışan bir grup Müslüman aydın etrafında toplamayı başardı. 1905'te kuran İttifak-el-Müslimin teşkilatı, Rus İmparatorluğu'nda ilk yasal İslami parti haline geldi. Parti, Müslüman nüfusa yönelik ayrımcılığın sona ermesinin yanı sıra, kültür ve eğitimin gelişimine katkıda bulunması hedeflerini koydu. Hükümetin baskısıyla bu ittifak uzun sürmedi. Ardından katılımcılarının çoğu, 1917 devrimi sırasında Müslüman milli örgütlerin kurucuları olmuştur.

Muhammed Esed

Lviv’de Yahudi bir ailede doğan bir çocuğun büyük bir İslami dini ve politik figüre dönüşmesi, Ukraynalı Müslümanlar için uzun zaman önce bir tür efsane haline geldi. Esed figürünün ve fikirlerinin bugünkü Ukrayna'da sürekli artan anlamı anlamak için medyayı okumak yeterli. Doğu ilgisi, birçok Avrupalıyı İslam'a götürdü ve götürmeye devam ediyor. Ancak bunlardan sadece birkaç kişi, İslam uygarlığının gelişmesine önemli katkılarda bulunan kişi olarak düşünülebilir. Lviv'de doğan Leopold Weiss (1900 - 1992), dünyanın yarısını gezip ünlü İslami düşünür Muhammed Esed olmasına rağmen, Mekke'ye Giden Yol adlı anı ve düşünceler kitabının en sıcak sayfalarını vatanına adayarak memleketini asla unutmadı. 1954 yılında yayınlanan ve dünyanın birçok diline çevrilen bu eser, sadece aydınlar arasında ciddi bir ilgi uyandırmadı. Avrupa medeniyetinin temsilcilerinin, 20. yüzyılın sonunda tüm insanlığın ilgi odağı olan dini daha iyi tanıması ve anlamasına izin verdi. Bugünkü dünya liderlerinin çoğunun İslam'ı Muhammed Esed'in kitaplarını da dahil okuyarak tanıdığını söylemesi abartı olmayacaktır. Bu bir paradoksmuş gibi geliyor kulağa,ama Avrupa’nın Esad'ın sanat mirasıyla tanışan son halkı vatandaşlarıydı. Sadece geçen yıl, en ünlü eseri olan "Mekke'ye Giden Yol", Ukrayna'da yayınlandı. Ukraynalıların Esed'i anlamak için daha biraz zaman ihtiyacı vardır. Esed'in en önemli eserler arasında  onun Kur'an tefsiri olan Kur'an Mesajı ve şeriatın devlet özelliklerine yönelik bir çalışması özel bir yer almaktadır. Zamanla Ukraynalı birçok Müslüman için Mekke'ye giden yol, dünyaya çağımızın seçkin bir yazarı ve düşünürünü açan Lviv'de başlayacaktır.

Aleksandr Stepançenko